بازار نفت یکی از پرچالش ترین بازارهای تجاری دنیاست.نوسان قیمت ها تقریبا اقتصاد همه کشورها را تحت تاثیر قرار می دهد؛خاصه کشورهای نفت خیز، چه آنکه اکثر کشورهای نفت‌خیز به دلیل ساختار بودجه ای خود وابسته به نفت هستند و هرگونه کاهش قیمت،اقتصاد این کشورها را تحت تاثیر قرار می دهد.

از عربستان که تولید نفت ۱۰ میلیون بشکه ای دارد تا ونزوئلا که در دوسال اخیر به دلیل کاهش بهای نفت،اقتصادی ورشکسته را یدک می کشد،همگی چشم به قیمت نفت در بازار سال آینده میلادی دارند.حتی کشورهایی مثل چین با نرخ رشد اقتصادی دو رقمی هم برایش قیمت نفت به عنوان موتور توسعه ،سرنوشت ساز است.

از همین رو،وقتی اوپک برای سومین بار در آستانه تصمیم برای تمدید طرح کاهش تولید قرار گرفت،بازار به شدت واکنش نشان داد. قیمت نفت در یک ماه اخیر،وضعیت رو به رشدی را در بازار به نمایش گذاشته و همین موضوع تولیدکنندگان روسی را برآن داشته بود تا مقامات کشورشان را برای خروج از پیمان طرح کاهش تولید نفت با اوپک ترغیب کنند.د رخواستی که در نهایت با پافشاری عربستان و چراغ سبز مقامات روس به این توافق به نفع هواخواهان طرح کاهش تولید منجر شد.

چشم انداز بازار نفت حالا در آستانه سال جدید میلادی،مثبت است.قریب به اتفاق تحلیلگران اقتصادی می گویند،قیمت نفت برپایه ۵۰ تا ۶۰ دلار خواهد چرخید.چنین چشم‌انداز قیمتی نسبت به چهارسال پیش در همین زمان،یک گام به جلو برای رشد اقتصادی کشورهای نفت خیز به شمار می رود تا با خیال آسوده تری نسبت به برنامه های میان مدت و بلند مدت خود تصمیم گیری کنند.

قیمت نفت،ایران و بودجه های وابسته

ایران هم از این دایره خارج نیست.اگرچه در سالهای گذشته تلاش دولت کاهش وابستگی بودجه به نفت بوده اما هنوز تبعات نوسان قیمت نفت،دامن اقتصاد کشور و بودجه های سالانه را گرفته است.

همین چندماه پیش بود که محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه از تاثیرکاهش بهای نفت بر بودجه امسال سخن گفته بود.بنا به گفته محمد باقر نوبخت«قیمت نفت در بودجه ۵۰ دلار در نظر گرفته شده بود، اما با توجه به افت قیمت نفت به حدود ۴۷ دلار بودجه سال جاری عملا تحقق نمی یابد و از ۳۴۶ هزار میلیارد تومان در حد ۳۰۹ هزار میلیارد تومان تحقق می‌یابد. پیش بینی ما این است که قیمت نفت پایین‌تر از این هم بیاید.»

او اعلام کرده بود که « قیمت نفت از ۱۰۴ دلار در سال ۹۲ به ۴۴ دلار به طور متوسط در سال ۹۵ رسید. بنابراین می توان گفت که قیمت نفت بیش از ۵۸ درصد کاهش داشته است. از سال ۹۲ تا ۹۵ درآمدهای نفتی ۱۵۷ میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال های ۸۸ تا ۹۱ که ۲۵۱ میلیارد دلار بود، نشانگر کاهش ۳۷ درصدی است.»

قیمت نفت در بودجه سال ۹۶ هر بشکه بین ۴۶ تا ۵۰ دلار در دولت پیشنهاد شد،اما در نهایت نفت ۵۰ دلاری به تصویب رسید. با این حال بخت با بودجه ریزان یار نشد و قیمت نفت در سال گذشته کمتر از قیمت پیش بینی شده در بودجه رسید.

این روزها بودجه ۹۷ در مراحل پایانی تدوین قرار دارد.هرچند هنوز از قیمت نفت در بودجه رونمایی نشده،اما سناریوهای مختلفی هم مطرح می شود.خبرهای غیر رسمی حکایت از تصمیم بودجه‌ریزان برای نفت ۵۰ تا ۵۰ دلار خبر می دهد.با این حال برخی کارشناسان هم هشدار می دهند که دولت باید قیمت نفت را در بودجه پایین تر از قیمت های جهانی در نظر بگیرد.

سید حمید حسینی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران به خبرآنلاین می گوید:«روند بازار نفت تا ۶ ماه آینده قابل پیش بینی است و شاهد این خواهیم بود که با همین روندی که در هفته های اخیر اتفاق افتاد، بازار نفت در همین مسیر به کار خود ادامه بدهد. بنابراین کاهش قیمت در بازار رخ نخواهد داد و قیمت ها بر روی ۵۵ دلار الی ۶۰ دلار خواهد چرخید. پیش بینی می‌شود که قیمت ها بالاتر از میانگین ۵۵ دلار باشد.»

او اضافه کرد:« اوضاع ونزوئلا، اوضاع خوبی نیست؛ این کشور پیش از این روزانه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می کرد، اما در حال حاضر به زور یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می کند. همه این عوامل نشان می دهد که هیچ دلیل برای اینکه قیمت ها کاهش پیدا کند در بازار وجود ندارد و می توانیم امیدوار باشیم که نفت در کانال ۶۰ دلار می ماند. می توانیم بودجه آینده کشور را بر ۵۵ دلار ببندیم.»

هنوز مشخص نیست که دولت در بودجه سال آینده چه تصمیمی برای نفت می گیرد، اما بنا به گفته کارشناسان قیمت نفت ۵۰ دلاری در بودجه ۹۷ قیمت معقولی است. بالاتراز این رقم،احتمال ریسک محقق نشدن برنامه های عمرانی دولت را بالا می برد و در مقابل ارقام پایین تر با توجه به هزینه بر شدن طرح های نیمه تمام برای کشور،می تواند برنامه های دولت را به لحاظ زمانی به تعویق بیندازد. از طرف دیگر پیش بینی هایی که موسسات مطالعات بین‌الملی از قیمت نفت جهانی در سال ۲۰۱۸ میلادی اعلام می‌کنند،حکایت از نفت بشکه ای بیش از ۵۵ دلار دارد.

دولت روحانی چهارسال فرصت دارد که در شرایط متعادل قیمت نفت،برنامه های عمرانی و اصلاحی خود را اجرایی کند.شاید این فرصت دیگرقابل تکرار نباشد،چه آنکه تا پایان چشم انداز ۱۴۰۴ کمتر از۸ سال فرصت باقی است.

افق کشورهای نفت‌خیز
اصلاحات اقتصادی در سایر کشورهای نفت خیز هم در جریان است.مهمترین این برنامه ها چشم انداز 2030 عربستان سعودی است.

سیاست های اقتصادی حکومت عربستان به سمت اقتصاد آزاد و کاهش وابستگی به درآمد نفت گرایش دارد.این کشور ابتدا با کاهش بودجه دولت به سمت بودجه ریاضتی پیش رفت و حالا تصمیم دارد که خصوصی سازی را در حوزه نفت خود اجرایی کند.

عربستان به شدت به دنبال افزایش بهای نفت برای اجرای برنامه های خود است. سال گذشته در جریان نشست ۱۷۱ وزرای نفت و انرژی کشورهای عضو اوپک که در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ برگزار شد، طرح کاهش تولید نفت جهت توازن در عرضه و تقاضا در بازار مصوب شد و اعضا تصمیم گرفتند تولید نفت خود را به سطح ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز متوقف کنند؛ این تصمیم به عبارتی روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه از تولید اعضای این سازمان را کاهش داد.حالا با تصمیم اخیر اوپک،برنامه کاهش تولید نفت تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید شده است.

روسیه به دنبال عربستان
این شرایط برای روسیه هم وجود دارد. رضاپدیدار رییس انجمن سازندگان تجهیزات نفتی در یادداشتی نوشت:«48 درصد از اقتصاد روسیه متکی به فروش نفت و فرآورده‌های آن است. عربستان نزدیک به ۸۰ درصد از اقتصادش را با اتکای به نفت اداره می‌کند و در یک سال و نیم اخیر، فروش فرآورده‌های نفتی به دلیل نقصان درآمدهای ملی در این کشور تا سقف ۸۰ درصد با افزایش قیمت روبه‌رو شده است. وابستگی روسیه و عربستان به نفت پایبندی این کشورها به طرح فریز نفتی که نتایج مثبتی برای تولیدکنندگان به همراه داشته را ثابت می‌کند.»

به گفته وی «طرح فریز نفتی با توافق کشورهای عضو اوپک مثل عربستان، ایران و عراق و تولیدکنندگان غیر اوپکی مثل روسیه تا مارس ۲۰۱۷ ادامه پیدا کرد و از نتایج مثبت آن تثبیت بازار نفت و جلوگیری از سقوط قیمت طلای سیاه بود. البته این پیمودن این مسیر برای کشورهای عضو اوپک به‌ویژه روسیه و عربستان آسان نیست. یکی از مهم‌ترین خریداران نفت جهان یعنی آمریکا طرح استفاده از مخازن شیل اویل و استخراج نفت از لایه‌های روسی را دنبال می‌کند. طرحی که در عمق کمتر و آسان‌تر آمریکا را به نفت می‌رساند.»

واکنش بازار به توافق
روز پنج‌شنبه قبل از آغاز دیدار اوپک در وین پیش خرید نفت خام برنت برای تحویل در ماه فوریه، که بنچ‌مارک بین‌المللی قیمت نفت است، در ساعت ۱۱:۱۶ دقیقه به وقت تهران در بشکه ۶۲.۷۳ دلار معامله شد که ۲۰ سنت یا ۰.۳ درصد نسبت به قیمت بسته شده قبلی خود بالاتر بود. قیمت نفت در روز جمعه صبح فردای جلسه ای که چندین کشور برای کاهش تولید نفت در بازار تصمیم گرفتند، به بالاترین حد دو سال و نیم گذشته رسید.

نفت وست تگزاس اینترمدییت ۹۸ سنت یا ۱.۷ درصد افزایش پیدا کرد و به قیمت ۵۸ دلار و ۳۸ سنت رسید. فاصله این قیمت با بیشترین قیمت سال جاری که ۵۹ دلار و ۵ سنت بوده کم است. این قیمت بالاترین حد نسبت به جولای ۲۰۱۵ بوده است.

بنچمارک بین المللی نفت خام برنت نیز با افزایش یک دلار و ۱۱ سنت یا ۱.۸ درصد به ۶۳ دلار و ۷۴ سنت رسید که به بیشترین حد خود در سال جاری که ۶۴ دلار و ۶۵ سنت بوده نزدیک شد.

نفت اگرچه به گفته برخی کارشناسان نقمت است،اما اگر تجربه ای همانند نروژ در کشورهای نفت خیز اجرایی شود،می تواند موجب توسعه یافتگی شود.