به نوشته روزنامه وقایع اتفاقیه ، گيلان با بارش سالانه به‌طور ميانگين بيش از هزار و 200 ميلي‌متر باران، از پرباران‌ترين استان‌هاي کشور است اما ناباورانه، خشکسالي بر سر اين استان نيز سايه انداخته و آب شرب شماري از روستاها و کشاورزي را در معرض تهديد قرار داده است. ايران بين 24 کشوري است که وضعيت آب در آنها خطرناک شناخته شده، است. دوشادوش استان‌هايي که کمترين بارندگي را دارند و شايد بارندگي سالانه آنها بين 200 تا 300 ميلي‌متر باشد، گيلان نيز طلب آب مي‌کند حال اينکه، ميزان بارش سالانه در اين استان افزون بر هزار و 200 ميلي‌متر است؛ با اين وجود، باور‌کردني نيست که گيلان نيز با وجود بارش‌هاي فراوان، رودخانه‌هاي خروشان فصلي و دائمي از تازيانه تنش‌هاي آبي بي‌بهره باشد. به گفته کارشناسان؛ سالانه ميزان زيادي از بارش‌ها در اين استان، وارد رودخانه‌ها و درياي خزر شده و با آب‌هاي آلوده ناشي از فاضلاب و پسماندهاي صنعتي مخلوط مي‌شود و به عبارت دقيق‌تر، به‌سادگي به هدر مي‌رود.

مهار و ذخيره‌سازي بارش‌ها

کارشناس مطالعات مرکز تحقيقات اداره کل هواشناسي گيلان مي‌گويد: اگرچه گيلان پربارش‌ترين استان کشور بوده و داراي رکوردهاي بارشي منحصر به منطقه از جمله بارش 127 ميلي‌متري در رشت (سوم مهر 1391) است که طي زمان کمتر از پنج ساعت باريد اما همزمان با موسم تابستان، باز خشکسالي با اين استان همنوا مي‌شود. سمانه نگاه بارش 330 ميلي‌متري باران طي سه روز پاياني هفته نخست آبان سال 94 را از ديگر باران‌هاي بي‌سابقه کشور عنوان کرده و به ايرنا مي‌گويد: مشخصه عمده اقليمي، توپوگرافي و جغرافيايي اين استان موجب شده که بخش قابل‌توجهي از بارش‌ها در زمان کوتاهي از دسترس خارج شده و وارد دريا شوند. او ادامه داد: با توجه به نمودارهاي آماري، متوسط بارش سالانه 15 سال اخير رشت، حدود هزار و 265 ميلي‌متر است اما توزيع ماهانه بارش رشت نشان مي‌دهد که بخش اعظم اين بارش‌ها شامل حدود 70 درصد، در نيمه دوم سال يعني فصل‌هاي پاييز و زمستان مي‌بارد که تقريبا حجم وسيعي از آن وارد دريا مي‌شود. به گفته نگاه، از طرفي اگرچه در نيمه اول سال حدود 30 درصد بارش سالانه گيلان به وقوع مي‌پيوندد اما حدود نيمي از اين بارش‌ها در اواخر مرداد و شهريور که زمان ورود سامانه‌هاي بارشي به استان گيلان است، اتفاق مي‌افتد و در بسياري از موارد، به‌دليل مقارن‌بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجب خسارت به شاليزارها مي‌شود.

به عبارت ديگر، به سبب توزيع زماني نامناسب بارش، ويژگي‌هاي جغرافيايي خاص اين منطقه همچون باريک‌بودن عرض نوار ساحلي در اثر نزديکي کوهستان و دريا، نبود زيرساخت‌هاي مناسب براي ذخيره‌سازي نزولات جوي و مهار بارش‌ها به‌عنوان منابع آبي داخلي استان، نمي‌توان نياز آبي گيلان را در بخش‌هاي مختلف از جمله کشاورزي و شرب مستقل از منابع آبي خارج استان تصور کرد. نگاه به وضعيت سال زراعي جاري اشاره کرده و مي‌گويد: از ابتداي سال زراعي 1396 - 1395 يعني از آغاز مهر سال گذشته تا پايان دهه اول تير امسال، در پهنه استان گيلان، به‌طور متوسط حدود 742 ميلي‌متر بارندگي به ثبت رسيده که در مقايسه با ميانگين بلندمدت، حدود يک درصد افزايش بارش و در مقايسه با سال گذشته حدود 14 درصد کاهش بارش داشته است. درواقع بارش گيلان طي سال آبي اخير مشابه ميانگين بلندمدت بوده است. نگاه يادآوری کرد: حدود 80 درصد از بارش ذکر‌شده، طي 6 ماه فصل‌هاي پاييز و زمستان گذشته به وقوع پيوسته که عملا از دسترس خارج بوده و قابل مهار‌کردن و ذخيره‌سازي نيست.

حدود 150 ميلي‌متر از بارش 742 ميلي‌متري استان در فصل کشت يعني از ابتداي فروردين تاکنون اتفاق افتاده که به‌طور مستقيم براي مصارف کشاورزي به کار گرفته مي‌شود. نگاه يادآوری کرد: بارش‌هاي بهنگام فصل بهار، در کنار منابع داخلي ذخيره آب از قبيل رودخانه‌هاي داخلي، آب‌بندان‌ها، چشمه‌ها و... براي آبياري بيش از 70 هزار هکتار از شاليزارهاي استان که خارج از شبکه آبياري سد سفيد‌رود و به صورت سنتي آبخور هستند، بسيار حائزاهميت است. باوجود اينکه شرايط دمايي استان طي فصل بهار امسال مشابه ميانگين بلندمدت بوده اما بارش طي اين بازه، با کاهش 16 درصدي مواجه بوده است. نگاه ادامه مي‌دهد: همه استان‌هاي حوضه سد سفيدرود در مقايسه با شرايط ميانگين بلندمدت با کاهش چهار تا 22 درصدي بارش مواجه بوده‌اند که در اين ميان، بيشترين کاهش مربوط به استان زنجان است.

جمع‌بندي شرايط بارشي گيلان و استان‌هاي حوضه سد سفيدرود، بيانگر کاهش نزولات جوي و به تبع آن کاهش آورد آب اين سد است. اين کارشناس هواشناسي لزوم صرفه‌جويي در مصرف آب بخش‌هاي مختلف به‌ويژه کشاورزي و همچنين آبياري تناوبي بر‌اساس نوبت‌بندي آب خروجي سد سفيدرود براي به حداقل‌رساندن خسارت‌هاي ناشي از کم‌آبي را اجتناب‌ناپذير دانست.

سدها و حفاظت از محيط‌زيست

مسئولان تقويت زيرساخت‌هايي همچون احداث سدها را در ذخيره‌سازي بارش‌ها مؤثر مي‌دانند و نه‌تنها احداث آنها را به ضرر محيط‌زيست نمي‌دانند، بلکه حافظ محيط‌زيست استان نيز به شمار مي‌آيد. در همين زمينه مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي گيلان به ايرنا مي‌گويد: عمليات سد‌سازي در استان براي حفظ محيط‌زيست يک فرصت است. کاظم لطفي بحث اعتبارات و مسائل زيست‌محيطي را براي احداث سدهاي پيش‌بيني‌شده سرعت‌گير خواند و گفت: سدسازي فقط در استان‌هاي شمالي توجيه دارد.

صرفه‌جويي آب در کشاورزي

معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گيلان نيز معتقد است: سالانه حدود 9 ميليارد مترمکعب آب تجديد‌شونده در استان وجود دارد که حدود 2,7 ميليارد مترمکعب، مورد نياز اراضي شاليزاري گيلان است.

حبيب جهانساز افزود: از اين ميزان آب مورد نياز، 1,8 ميليارد مترمکعب در زير سد سفيدرود و مابقي آن در خارج از شبکه مدرن سفيدرود و در اراضي سنتي آبخور نياز است. او اضافه کرد: آب اراضي شاليزاري استان از دو منبع سد سفيدرود و رودخانه‌هاي فصلي و دائمي وابسته به بارش‌هاي فصلي است؛ 171 هزار هکتار از اراضي از سد سفيد‌رود و 600 هزار هکتار از ساير منابع فصلي مشروب مي‌شوند.
جهانساز با بيان اينکه کشاورزان گيلاني براي عمليات شخم و آماده‌سازي زمين بيشتر از آب باران و آب‌هاي جاري در دسترس فصل‌هاي پاييز و زمستان استفاده مي‌کنند، گفت: کشاورزان طي چند سال اخير از آب سد به‌واسطه محدوديت منابع حداکثر از 15 ارديبهشت تا 15 مرداد استفاده مي‌کنند. معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گيلان با بيان اينکه براي هر هکتار شاليزار حدود 10 تا 12 هزار مترمکعب آب مورد نياز است، ادامه داد: در سال‌هاي اخير با توجه به محدوديت منابع آبي، اقدامات صرفه‌جويانه خوبي صورت گرفته که باعث شد فقط در زير شبکه مدرن سالانه بالغ بر 350 ميليون مترمکعب صرفه‌جويي شود. او اجراي شخم زمستانه، تنظيم کوتاه‌کردن تقويم زراعي استان، تقويت ناوگان ماشين‌آلات، اجراي آبياري نوبتي به جاي غرقاب دائم، استفاده از آب‌هاي زهکش و کاشت ارقام زودرس را از جمله راهکارها براي صرفه‌جويي آب در کشاورزي ذکر کرد.