زمستان ۹۷ به رغم سرمای هوا در تهران و بسیاری از شهرهای ایران، تنور تقابل با جمهوری اسلامی و ایرانی ها در کاخ سفید داغ است. اوضاع در واشنگتن به شکلی است که گویا ترامپ و همراهانش بسیاری از پرونده های سیاست خارجی را به کناری نهاده و روی موضوع ایران متمرکز شده اند. تیم سیاست خارجی ترامپ به خصوص طی یکی دو ماه گذشته برنامه های ویژه ای را برای ایران تدارک دیده اند یا در مذاکره با بازیگران جهانی و منطقه ای در هر موضوع قابل ارتباط با ایران، تشدید فشارها را به صورت محوری مهم دنبال کرده اند. در سفر اخیر «مایک پمپئو»، تنگ تر کردن حلقه تحریم ها علیه ایران و اعمال فشار بر کشورهای خاورمیانه برای همراهی با سیاست های تحریمی ترامپ هر چند در صدر اهداف تور منطقه ای وزیر امور خارجه آمریکا قرار گرفت اما در موضوعاتی چون خروج نظامیان آمریکایی از سوریه، همکاری های نظامی، چانه زنی نفتی با صادرکنندگان انرژی و ... نیز مقابله با تهران و آنچه اقدامات بی ثبات کننده ایران خوانده می شود برجسته بوده است. یکی از مهمترین نمودهای تشدید خصومت کاخ سفید علیه ایران، اعلان برگزاری نشستی در لهستان با عنوان «صلح و امنیت در خاورمیانه» است که قرار است اواخر بهمن ماه دستورهای کار ویژه ای را علیه سیاست های منطقه ای تهران دنبال کند. همچنین برخی رسانه ها طی روزهای اخیر از درخواست «جان بولتون» مشاور امنیت ملی ترامپ از پنتاگون برای طراحی گزینه های نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران خبر داده اند. به این ترتیب، فشارهای حداکثری واشنگتن در فازهای متعدد و موازی سیاسی، تبلیغاتی و به ویژه اقتصادی، در پی تضعیف و عقب راندن جمهوری اسلامی ایران از موضع اقتدار منطقه ای است. پیامد این فشارها سبب شده تا مسوولان اجرایی کشور نیز از دشواری های تحریم سخن بگویند. در این زمینه سخنان روز پنجشنبه «محمدباقر نوبخت» رئیس سازمان برنامه و بودجه قابل تامل می نمایند. نوبخت در نشست ستاد اقتصاد مقاومتی جنوب کرمان با اشاره به محدودیت های ایجاد شده پیش روی صادرات نفت ایران و محقق نشدن درآمد برنامه ریزی شده بر اساس صادرات ۲.۵ میلیون بشکه ای اظهار داشت: در سال ۹۰ تا ۹۱ با وجود آن تحریم ها، اینقدر با مشکل مواجه نشده بودیم. به گفته وی، هرگاه با طرفی مذاکره می کنیم می بینیم از سوی آمریکا شبانه با آن تماس گرفته و تهدیدش می کنند از این رو با بسیاری از مشکلات مواجهیم. هم زمان با سفر خاورمیانه ای پمپئو، «برایان هوک» نماینده ویژه امور ایران در وزارت خارجه ایالات متحده در نشستی در امارات متحده عربی عنوان داشت، آمریکا دیگر معافیت های نفتی برای خریداران نفت ایران را تمدید نخواهد کرد. چند روز پس از این اظهارات برخی رسانه ها تحلیل هایی در رد امکان توقف معافیت های نفتی منتشر ساخته اند. از جمله «رویترز» در گزارشی تازه به نقل از تحلیلگران پیش بینی کرده که آمریکا پس از انقضای دوره شش ماهه معافیت هشت مشتری نفت ایران از تحریم های آمریکا اقدام به تمدید این موعد خواهد کرد. بر اساس این تحلیل ها هزینه های افزایش بهای نفت برای ترامپ و جلوگیری از وقوع رخدادهای غیرقابل پیش بینی در بازار نفت و همچنین تعویق نزاع با مخالفان داخلی و بین المللی تشدید فشارها بر ایران منجر به تمدید معافیت هایی می شود که از ابتدای نوامبر (میانه آبان ماه) یعنی آغاز تحریم های ثانویه تا ماه می ۲۰۱۹ امتداد می یابد. ترامپ پس از خروج از برجام هدف خود را به صفر رساندن صادرات نفت ایران عنوان کرده بود اما گذشت یک سال از نقض توافق هسته ای نیز رئیس جمهوری آمریکا را به این هدف نخواهد رساند و پس از آن نیز کاخ سفید راه دشواری را برای عملی سازی این ادعا پیش رو خواهد دید. بسیاری از تحلیل ها در این زمینه ناظر بر این مفروض است که چینی ها به عنوان بزرگترین خریداران نفت ایران، خود عضوی از برجام بوده و تعهداتی را برای حفظ توافق هسته ای برعهده گرفته اند. بر خلاف تحریم های ابتدای دهه جاری که بر اساس قطعنامه های شورای امنیت بر ایران تحمیل شد، موج تازه تحریم ها صرفا تابعی از سیاست های یکجانبه گرایانه ترامپ بوده و تن دادن چین به آن به معنای قرار گرفتن یک علامت پرسش بزرگ پیش روی جایگاه جهانی پکن خواهد بود. در کنار ترکیه که رسما اعلام کرده از تحریم های آمریکا تبعیت نخواهد کرد، کشورهایی مانند هند، کره جنوبی و ژاپن قرار دارند که ملاحظات و سیاست های واردات انرژی این کشورها با تحریم های نفتی واشنگتن سازگار نیست و شرکت ها، صنایع و پالایشگاه های این کشورهای شرقی را با هزینه های چشمگیر مواجه خواهد ساخت. البته چالش های تحریمی تنها به فروش و صادرات نفت به مشتریان سنتی محدود نیست و بازگشت پول نفت به کشور نیز به مساله ای غامض مبدل شده است. در این ارتباط و به موازات رایزنی های دوجانبه ایران با مهمترین کشورهای طرف تجارت خارجی، اروپایی ها باز هم از راه اندازی عنقریب سازوکار مبادله مالی موسوم به SPV خبر داده اند. بر اساس اعلام یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا در پنجشنبه هفته گذشته، در ادامه به روزرسانی قواعد ضدتحریمی موسوم به قوانین انسداد و نیز تسهیلات مالی بانک سرمایه گذاری اروپا، SPV در آستانه راه اندازی قرار گرفته است. البته هنوز گستره مبادلات این سازوکار و میزبان آن مشخص نیست و گمان می رود در مراحل نخست مراوده کالاهای اساسی مانند مواد غذایی و دارویی را در برگیرد. از سوی دیگر پیوستن به FATF، الزامی برای ایجاد امکان مبادلات مالی ایران با شرکت های خارجی است و موعدی که این سازمان بین دولتی برای ایجاد زمینه های الحاق درنظر گرفته در ماه فوریه یعنی حدود یک ماه دیگر به پایان می رسد. در همین زمینه تکلیف دو لایحه از چهار لایحه پیوستن به FATF مشخص شده و رایزنی ها در مجلس، مجمع تشخیص مصلحت و نیز شورای نگهبان درباره تعیین تکلیف لوایح پیوستن ایران به کنوانسیون مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) و کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT) در جریان است. مجموع این شرایط نشان از ناکامی آمریکایی ها در محقق ساختن برنامه ریزی های تحریمی علیه ایران دارد. در مقابل نیز ایران نیاز به تلاشی مضاعف دارد تا دشواری های ناشی از تحریم ها را پشت سرگذاشته و وضعیت قابل اتکایی را برای روابط تجاری، تامین نیازهای خارجی و درآمدهای ارزی و تقویت تاب آوری اقتصاد کشور در برابر تحریم های فزاینده را به وجود آورد.