رجب طیب اردوغان این روزها چمدان‌های خود را می‌بندد تا یکشنبه آینده به تهران سفر کند. این سفر اندکی پس از دیدار وی با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در شهر سن‌پترزبورگ بود که سیگنالی از تحول در سیاست خارجی آنکارا به شمار رفته و نشان می‌دهد رویکرد جدیدی از سوی مقامات ترکیه در قبال تحولات منطقه ایجاد شده است. بلافاصله پس از این دیدار بود که محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به آنکارا رفت تا از جزئیات نشست سران ترکیه و روسیه در سن‌پترزبورگ مطلع شود.

سفر هفته آینده رجب طیب اردوغان به تهران نیز در همین چارچوب قابل ارزیابی است. به این ترتیب به نظر می‌رسد مثلثی شامل ترکیه، روسیه و ایران برای رسیدن به برون‌رفتی فوری در قبال بحران سوریه تشکیل می‌شود.

در چارچوب همین تغییر رفتار است که روزنامه السفیر لبنان دیروز اعلام کرد که معاون رئیس دستگاه اطلاعاتی ترکیه به دمشق رفته و با مقامات ارشد این کشور در رابطه با مسائل فی‌مابین دیدار و گفت‌وگو کرده است. بنا به اعلام منابع مطبوعاتی مهم‌ترین موضوع بررسی شده در این دیدار معضل تشکیل احتمالی اقلیم خود مختار کردها با حمایت آمریکا است.

در همین رابطه بینالی یلدیریم نخست وزیر ترکیه دوشنبه در اظهاراتی مطبوعاتی پس از نشست دولت این کشور، توقف خونریزی‌ها و بازگشت صلح و ثبات سوریه را اولویت بسیار با اهمیت ترکیه دانست و تأکید کرد که روسیه و آمریکا و دولت‌های منطقه باید بدون اتلاف وقت با همکاری یکدیگر صفحه جدیدی را در خصوص سوریه باز کنند.

وی در رابطه با تلاش کردها برای ایجاد منطقه خودمختار گفت که تشکیل هر رژیم این چنینی در شمال سوریه یا جنوب ترکیه یا هر منطقه دیگری کاملاً غیرقابل قبول است.

یلدیریم همچنین در گفت‌وگو با روزنامه قرار ترکیه تصریح کرد: ما به راهکاری برای حل بحران سوریه نزدیک شده‌ایم. وی ادامه داد که راه حل این بحران شامل سه اقدام حمایت از مرزها، عدم صدور مجوز برای تشکیل دولتی زیر نظر حزب اتحادیه دموکرات کردها و بازگشت آوارگان سوری به داخل کشور خود است.  وی در اظهارات خود در رابطه با حل بحران سوریه به مطالبات گذشته ترکیه در خصوص براندازی دولت سوریه یا سرنوشت بشار اسد هیچ اشاره‌ای نکرد.

محمد جواد ظریف نیز در گفتگوی مطبوعاتی خود در آنکارا با ابراز استقبال کشورش از هم‌گرایی بین روسیه و ترکیه تأکید کرد که اختلافات بین ترکیه و ایران در قبال سوریه ممکن است از طریق تمرکز بر نشست‌ها و گفتگوهای فیمابین حل و فصل شود. وی افزود که آنکارا و تهران در رابطه با وحدت اراضی سوریه و مبارزه با تروریسم اتفاق نظر دارند. چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه نیز در این رابطه گفت که کشورش در آینده با ایران در رابطه با بحران سوریه همکاری خواهد کرد.

این در حالی است که ایگور موروزوف عضو کمیسیون روابط بین‌الملل در مجلس اقتصادی روسیه اعلام کردند که ترکیه با استفاده هواپیماهای روسی از پایگاه اینجرلیک این کشور برای هدف قرار دادن کانون استقرار تروریست‌ها در منطقه حلب موافقت کرده است. گرچه ابهاماتی در رابطه با این موضوع و نحوه ایجاد هماهنگی بین استفاده از هواپیماهای آمریکایی و روسی از این پایگاه وجود دارد، اما انتشار چنین اخباری حکایت از تغییرات ریشه‌ای در مواضع ترکیه نسبت به بحران‌های منطقه‌ای به ویژه اوضاع سوریه دارد.

عوامل تغییر سیاست‌های منطقه‌ای آنکارا
درباره عوامل تغییر ناگهانی سیاست‌های منطقه‌ای اَردوغان که بعد از پنج سال حمایت گسترده از مخالفان سوریه برای براندازی دولت این کشور در پیش گرفته شده، عوامل زیادی مطرح شده است. طی سالهای گذشته اقتصاد ترکیه که بیشتر متکی به سرمایه‌گذاری‌های خارجی بود، به علت چالش‌های امنیتی و ناآرامی‌ها و انفجارهای گسترده در این کشور  نتوانسته توقع مردم و سیاستمداران این کشور را برآورده کند و اقتصاد این کشور با افت شدید لیر مواجه شده است. در چند ماه گذشته هم تعداد گردشگران این کشور که در اقتصاد آن نقش اصلی دارد، به شدت کاهش پیدا کرده است.

همچنین فروپاشی رویاهای بازگشت امپراتوری عثمانی هم‌زمان با فروپاشی محاسبات جریان حاکم در آنکارا در تکیه بر گروه‌های افراط‌گرای ایدئولوگ برای تسلط بر مقدرات منطقه‌ای و اثبات ناتوانی ترکیه برای تاثیرگذار بودن در تعیین حاکمیت سوریه از دیگر موارد تغییر موضع اَردوغان برشمرده شده است.

کودتای نافرجام آمریکایی غربی در ترکیه را می‌توان یکی دیگر از عوامل تغییر رفتار آنکارا در چرخش از غرب به سوی شرق ارزیابی کرد، رجب طیب اردوغان که سعی در افزایش وزن منطقه‌ای خود از طریق تکیه بر عوامل خارجی قدرت داشت، ناگهان خود را در آستانه براندازی دید. جالب اینجا بود که بنابر ادعای مقامات آنکارا عوامل اصلی این براندازی از طریق کشورهایی تأمین می‌شدند که ادعای هم پیمانی و اتحاد با ترکیه را دارند. به این ترتیب آنکارا خود را مجبور دبد که در روابط بین‌المللی خود تجدیدنظر کرده و به دنبال متحدان جدید و قابل اعتماد برای خود باشد.

چرایی تغییر برگه بازی آمریکا از تروریست ها به کردها
در این میان اما یکی از مهم‌ترین کابوس‌هایی که باعث تغییر رفتار ترکیه نسبت به همسایگان خود شده است ، کابوس تشکیل رژیم خودمختار کرد در مرزهای ترکیه است. آنکارا این موضوع را خط قرمز خود می‌داند و معتقد است که حتی ایجاد منطقه‌ای امن در شمال سوریه نیز گر چه راهکاری موقت برای دور کردن این کابوس به شمار می‌رود، اما نمی‌تواند خطرات امنیتی ناشی از این اتفاق را کاهش دهد.

این در حالی است که فشارهای ترکیه به آمریکا برای مخالفت با تشکیل منطقه مستقل کردنشین در سوریه به جایی نرسیده و واشنگتن به جای حساب کردن بر روی برگه گروه‌های تروریستی ، این بار به دنبال استفاده از پتانسیل کردهای سوریه برای براندازی دولت بشار اسد است.

آمریکایی‌ها برای اجرای تغییرات مورد نظر خود در سوریه به دنبال جای پایی جهت براندازی دولت هستند، آنها در سال‌های اولیه بحران سوریه بر روی گروه‌های تروریستی و تکفیری حساب کردند، اما در ادامه با سرایت موج ناآرامی ها و تهدیدات امنیتی به اروپا مشخص شد که گروه‌های افراط‌گرای تروریستی قابل اعتمادی نیستند، علاوه بر این که افشای مناسبات آمریکا با این گروه‌ها وجهه حقوق بشری این کشور را زیر سؤال برده و هزینه‌های سنگینی برای آنها در پی داشت. به این ترتیب آمریکایی‌ها به دنبال متحد جدیدی برای ادامه سیاست‌های خود در سوریه بودند.

آنها به این نتیجه رسیدند که می‌توانند برای رسیدن به اهداف خود در سوریه در زمینه فدرالیته و تجزیه کردن این کشور بر روی کردها حساب کنند. واشنگتن در این زمینه منافع مشترکی با جریان های کرد مستقر در شمال سوریه دارد. کردها هم با داعش و تروریست‌ها مشکل دارند. علاوه بر این که کردها از گذشته‌های دور در مناطق شمالی سوریه سکونت داشته و مشروعیت بیشتری در نظر افکار عمومی و قوانین بین‌المللی دارند. همچنین از دیدگاه مقامات کاخ سفید آنها نسبت به تروریست‌های تکفیری قابل اعتمادتر هستند. مجموعه این عوامل باعث شد آمریکا از کردها به عنوان متحد جدید سیاست پردازی‌های خود در منطقه استفاده کند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که آمریکایی‌ها به کردهای سوریه متعهد شده اند که در صورت تسلط آنها بر منطقه عفرین، رسماً موضوع استقلال و خودمختاری آنها را به رسمیت شناخته و مانند اقلیم کردستان عراق با آن رفتار خواهند کرد. در سایه همین مشوق‌ها است که روحیه کردها در مبارزه با داعش بالا رفته و آن ها به دنبال تحقق شرایط مورد نظر واشنگتن هستند.

معامله روسیه و ترکیه
ترکیه اما از سرایت رویکردهای استقلال طلبانه کردها به جبهه داخلی خود به شدت نگران است، این نگرانی هنگامی افزوده می‌شود که می‌بینیم ترکیه با حدود 20 میلیون نفر نسبت به همسایگان خود  بیشترین اقلیت کرد را در خود جای داده و این جریان ها از مخالفان سرسخت کنونی دولت به شمار می روند. رویکردهای استقلال‌طلبانه در میان کردهای منطقه بر کسی پوشیده نیست، به این ترتیب در صورت تحقق سناریوی استقلال کردها در سوریه، بخش عمده‌ای از اراضی تحت حاکمیت ترکیه با خطر جنبش‌های تجزیه‌طلب کرد مواجه خواهد شد.

به این ترتیب اَردوغان سفر به مسکو را با محوریت پرداختن به موضوع کردها انجام داد. روسیه با استفاده از فضای موجود سیاسی در منطقه، حل‌وفصل ماجرای چچن و جلوگیری از تردد تروریست‌های چچنی از طریق ترکیه به سوریه را به عنوان راهکاری برای مهار نگرانی‌های ترکیه در رابطه با کردها می‌داند. درواقع مسکو به آنکارا پیشنهاد داد که در قبال حل بحران چچن، مخالفت خود را با استقلال‌طلبی کردها اعلام کرده و گام‌های اساسی در بهبود مناسبات اقتصادی خود با ترکیه بر می دارد که این روند به خودی خود باعث بهبود اوضاع اقتصادی آنکارا می‌شود.

البته مسکو همچنان نگرانی‌هایی در رابطه با بی وفایی ترکیه نسبت به تعهداتش در قبال خود داد، لذا رویکرد لغو تحریم‌ها را به صورت مرحله به مرحله و هم‌زمان با اتخاذ اقدامات عملی ترکیه در راستای انجام تعهداتش در دستور کار قرار می‌دهد. به این ترتیب با وجود سفر رئیس‌جمهور ترکیه به روسیه ، تا زمانی که ترکیه به تعهدات خود در قبال روسیه عمل نکند، تمامی تحریم‌های این کشور بر ضد آنکارا به قوت خود باقی است.

مشرق